Leczenie skoliozy. Turnusy rehabilitacyjne dla dzieci i dorosłych

T E R A P I A    S K O L I O Z  prowadzona z wykorzystaniem jedynego w Polsce aparatu „SKOL-AS” sprzężonego z wibracją, umożliwiającą stymulowanie struktur ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego, która jako jedyna pozwala uzyskać trójpłaszczyznowa korekcje skrzywienia.

Funkcjonalny system „SKOL-AS” opisujący diagnostykę i terapię dzieci z b.s.k., powstał w oparciu o badania medyczne oparte na faktach tzw. EBM (Evidance Based Medicine). Pomaga to podjąć najlepsze decyzje kliniczne, opierając się nie tylko na terapeutycznym doświadczeniu, ale także na potwierdzonych doniesieniach naukowych prowadzonych na całym świecie. Przykładem mogą być badania dotyczące wpływu wibracji na obwodowy i OUN. Wiemy, że kora czuciowa wraz z dodatkowym polem ruchowym stanowią centralny ośrodek przetwarzający sygnały aferentne (czuciowe, dośrodkowe). Wibracje o różnych częstotliwościach, które mogą wytwarzać złudzenie kinetostatyczne, pobudzają, jak wykazano, dodatkową korę ruchową, korę ruchową obręczy tylnej i pole 4a mózgu (Naito E” Journal of Neurophysiology”2000,83,1701-1709. Udokumentowany został również wpływ wibracji na obwodowy układ nerwowy.

Urządzenie wibrujące sprzężone z aparatem „SKOL-AS” wytwarza drgania charakteryzujące się częstotliwością 44 Hz i amplitudą 3-10 mm. Siła i moc tych drgań odbierana jest nie tylko przez wrzeciona mięśniowe , ale także przez receptory skórne , stawy i zakończenia nerwowe typu II. Wszystkie te struktury uczestniczą w pobudzeniu systemu motoneuronów gamma, który z kolei oddziałuje na wrażliwość zakończeń typu I ( Johansson H „Journal of Neuroscience Methods” 1995, 63:67-74.

Opisane formy stymulujące układ nerwowy możemy wykorzystać w codziennych ćwiczeniach. Udowodniono bowiem, że ćwiczenia czynne w połączeniu z wibracją wybranych taśm mięśniowych doprowadzają do wzrostu siły maksymalnej o 49%, podczas gdy trening konwencjonalny powoduje 16% przyrost siły (Issurin i wsp -Journal of  Sports Sciences 1994 , 12, 561-566 oraz 1999, 17 , 177-182).

Wibracja zdolna jest zatem do pobudzania struktur ośrodkowych i obwodowych, co prowadzi do zwiększenia zdolności generowania siły podczas ruchów następujących po zastosowaniu stosunkowo krótkotrwałych bodźców wibracyjnych.

Dodatkowo aparat „SKOL-AS” zapewniając trójpłaszczyznową korekcję skrzywienia kręgosłupa podczas wykonywanych ćwiczeń, umożliwia odtworzenie dysfunkcji w systemie kontroli sensomotorycznej (np. deficytu aferencji). Możemy więc mieć wpływ nie tylko na przekazywanie prawidłowych informacji z proprioreceptorów, narządu przedsionkowego czy wzroku, lecz także aplikując odpowiednie ćwiczenia  oddziałujemy na funkcje analizatorów rdzeniowych, podkorowych i korowych, a następnie poprzez informacje zwrotne  dochodzi do uaktywnienie układu wykonawczego.

 Nowotny uważa, że „jeżeli na drodze postępowania korekcyjnego będzie stwarzało się morfologiczne przesłanki do sukcesywnego zbliżania postawy do normy w sensie mechanicznym , to poprzez ćwiczenia korekcyjne opierające się na zastępczym sprzężeniu zwrotnym będzie się jednocześnie uzyskiwać podobny efekt, lecz dotyczący już kształtowania nawyku prawidłowej postawy”. Dlatego też aparat ”skol-as” wyposażony jest w system stabilizatorów monitorujących efektywność czynno- biernej korekcji skrzywienia.

Połączenie  tych dwóch składowych terapii, a mianowicie trójpłaszczyznowej korekcji skrzywienia ze stymulacja obwodowego i ośrodkowego układu nerwowego, umożliwia realizacje podstawowego założenia SOSORT „prowadzenie fizjoterapii w skoliozach powinno wynikać z przyjęcia jednej z najbardziej prawdopodobnych teorii wyjaśniających etiologię tego schorzenia, czyli zaburzenie równowagi nerwowo- mięśniowej.

Opracowując metodykę terapii uwzględniliśmy nie tylko powszechnie znane uwarunkowania biomechaniczno- fizjologiczne jakie występują u dzieci ze skoliozą, lecz także przeprowadziliśmy własne badania naukowe w których brali udział pracownicy naukowi AWF i Uniwersytetu Medycznego. Zaproponowana metodyka zyskała uznanie Polskiego Towarzystwa Fizjoterapii. System „SKOL-AS” i prowadzone zgodnie z jego założeniami kursy dla terapeutów specjalizujących się w leczeniu skolioz, posiadały akredytację wydaną przez Polskie Towarzystwo Fizjoterapii. Stolarz Andrzej oraz Suchanowski Andrzej  są również autorami wielu opracowań z zakresu leczenia skolioz , które opublikowane zostały w specjalistycznych czasopismach naukowych takich jak „Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja”, „Postępy Rehabilitacji” , „Rehabilitacja w praktyce” czy „Baltic Journal of health and physical activity”. Dubai w  dniach 12- 13 XII 2024 był miejscem konferencji Global Congress on Pediatric Physiotherapy & Rehabilitation Medicine, podczas której  dr Anna Maria Kamelską-Sadowską przedstawiła  referat „The innovative treatments for spinal deformities in children-practical notes” , którego autorem jest Andrzej Stolarz. Należy podkreślić ,że twórcy systemu „SKOL-AS”” są również autorami książek „Metodyka korekcji bocznych skrzywień kręgosłupa przy użyciu aparatu „SKOL-AS” wydanej przez Olsztyńską Szkolę Wyższą im J. Rusieckiego oraz „Korekcja bocznych skrzywień kręgosłupa” wydanej przez AWFiS w Gdańsku.

Aby wdrożyć u dzieci ze skoliozą proponowany funkcjonalny system terapeutyczny konieczny jest udział dziecka w turnusie rehabilitacyjnym. Zasadniczym celem turnusu jest nauczenie rodziców pacjentów zasad postępowania i prowadzenia codziennej  terapii w warunkach domowych. Przedstawiciele SOSORT (światowa organizacja zrzeszająca specjalistów zajmujących się leczeniem osób ze skoliozami) uważają też, że tylko systematyczne ćwiczenia „uwzględniające w procesie leczniczym edukację chorego i jego opiekunów” mogą przyczynić się do uzyskania pozytywnych efektów terapeutycznych. Autorzy metody PNF sugerują, że nauczenie pacjenta nowego wzorca ruchu wymaga kilkutysięcznych powtórzeń określonej sekwencji konkretnego ruchu. Takiej intensywności nie zapewnią żadne, nawet najlepiej zorganizowane zabiegi prowadzone 2-3 razy w tygodniu, które wykonywane są w specjalistycznych gabinetach rehabilitacyjnych. Podobnie jest w przypadku wykonywania 3 godzinnych ćwiczeń na turnusach rehabilitacyjnych prowadzonych nawet przez 2 tygodnie. Taki efekt możemy uzyskać tylko poprzez regularne ćwiczenia wykonywane w domu przez okres wielu miesięcy. W przypadku metody „SKOL-AS” udział rodziców ogranicza się tylko i wyłącznie do kontroli realizacji zleconych przez nas ćwiczeń, ponieważ prawidłowość wykonania każdego ćwiczenia monitorowana jest przez obiektywny system pomiarowy. Należy podkreślić, że taka forma kontroli nie wymaga od opiekuna dziecka żadnych specjalistycznych umiejętności czy wiedzy. Organizując turnusy kierujemy się tymi przesłankami, ponieważ mamy świadomość, że dobre przygotowanie rodzica będzie gwarancja sukcesu. Dlatego też podczas trwania turnusu zajęcia prowadzone są indywidualnie tzn. , że w pomieszczeniu w którym prowadzone są zabiegi przebywa tylko jedno dziecko, jego rodzic i terapeuta. Zadaniem terapeuty jest przygotowanie indywidualnej karty pacjenta. Karta zawiera szczegółowy opis diagnostycznych testów funkcjonalnych umożliwiających dobór najkorzystniejszych ćwiczeń. Taki zestaw 3-4 ćwiczenia wykonuje dziecko pod nadzorem terapeuty i przy udziale opiekuna, który dodatkowo nagrywa poprawność wykonywanych ćwiczeń .Po zakończeniu zabiegu terapeuta zobowiązany jest do przekazania pisemnego opisu ćwiczeń, omówienia proponowanej terapii i udzielenie satysfakcjonującej odpowiedzi na ewentualne pytania jakie może mieć rodzic.

Ćwiczenia podczas trwania turnusu prowadzone są w pozycji siedzącej oraz stojącej, a także w pozycjach odpowiadających poszczególnym fazą chodu. Badania wykazują, że do nasilenia się skoliozy dochodzi w pozycjach wysokich w następstwie oddziałania siły ciężkości na bierny i czynny mechanizm stabilizujący -(Gram i Hasan 1999, Yazici i wsp 2001. Z badania RTG przeprowadzone u tego samego dziecka w pozycji leżącej, siedzącej i stojącej wynika ,że największy kąt skrzywienia oceniany skalą Cobba był w pozycji stojącej ( Ociepa 1972 ).Istotny wpływ na progresje skrzywienia oprócz  oddziałanie siły ciężkości, może mieć także asymetria ciała zauważana w pozycji stojącej i w czasie chodu – Chockalingam i wsp 2004, Kramers-de Quervain i wsp 2004, Syczewska i wsp 2006). Również inne badania (Syczewska 2006, Stępień 2007 ,Negrini 2011) udowodniły, że do czynników przyczyniających się do progresji skrzywienia zaliczamy – chód. W oparciu o wyniki tych badań SOSORT oraz Światowa Organizacja Zdrowia -WHO zaleca uzupełnienie dotychczas stosowanych form terapii o ćwiczenia wykonywane w pozycjach wysokich(Stępień 2012). Uzasadnienie jest oczywiste. Ćwiczenia w pozycjach leżących uniemożliwiają przygotowanie czynnego mechanizmu stabilizującego (mięśni) do aktywności dziecka w warunkach działania siły ciężkości oraz nie eliminują dysfunkcji faz chodu. Obliczono ,że dziecko codziennie wykonuje około 2500 kroków. Tyle też razy wykonuje asymetryczne ruchy przyczyniające się do progresji skoliozy. Ten fakt uświadamia nam ,że tylko terapia w pozycjach wysokich i chodzie, oparta na proponowanych przez nas zasadach jest w stanie wyeliminować asymetryczne zaburzenia faz chodu oraz minimalizować oddziałanie siły ciężkości na kręgosłup pacjenta.

Kontynuacja założeń realizowanych podczas turnusu odbywa się następnie w domu pacjenta przez okres 2-3 miesięcy. Terapia prowadzona w warunkach domowych przez rodziców ,nie wymaga wsparcia np. innych fizjoterapeutów. Odpada więc czasochłonny dojazd na zorganizowane ćwiczenia w specjalistycznych ośrodkach. Po tym okresie rodzic wykonuje obiektywny test umożliwiający ocenę uzyskanej poprawy, warunkującej przejście do kolejnego etapu terapii

Prawidłowość wykonywania ćwiczeń gwarantuje wykorzystywanie aparatu „SKOL-AS”, który jest jedynym w Polsce urządzeniem umożliwiającym uzyskanie biernej/ czynno-biernej rzeczywistej trójpłaszczyznowej korekcji kręgosłupa w pozycji wysokiej. Prototyp aparatu „skol-as” powstał on przy naszej współpracy z Wydziałem Medyczno- Mechanicznym Politechniki Gdańskiej i posiada patent nr 221322 wydany przez Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej, a jego produkcją zajmuje się „ Terma” w Gdańsku. Proponowany przez nas aparat „Skol-as”  zajmuje powierzchnię porównywalną do wielkości krzesła. Sugerujemy nawet zastąpienie krzesła, z którego korzysta dziecko odrabiając np. zadania domowe, na  wersję aparatu „SKOL-AS”. Aparat można wykonać samodzielnie w oparciu o rysunek techniczny, który przekażemy uczestnikom turnusu.